بررسی انتساب «الإیضاح» به فضل بن شاذان و بازشناسی عنوان آن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش پژوه سطح 3 رشته علوم حدیث مؤسسه معارف اهل بیت قم

2 دانش پژوه سطح 3 رشته کلام امامیه مؤسسه معارف اهل بیت قم

چکیده

انتساب کتاب «الإیضاح» به فضل بن شاذان نیشابوری (م. 260 هـ) یکی از مباحث بحث برانگیز در پژوهش های کلامی و تاریخی است. برخی از پژوهشگران با استناد به شواهد نسخه‌ شناسانه و داده های آمده در کتاب، این انتساب را معتبر، و دسته ای دیگر از آنان در صحت آن تردید دارند. این اختلاف ها در حالی است که دو گزارش مهم یکی از کتاب تازه چاپ «مثالب النواصب» از ابن شهرآشوب (م. 588 هـ) و دیگری از کتاب «تفضیل الأئمة» حسن بن سلیمان حلّی (زنده در 802 هـ) نشان میدهد که با وجود برخی ابهامات انتساب کتاب ایضاح به فضل بن شاذان صحیح است. بررسی این نقل‌ها نشان می دهد که با وجود برخی ابهامات، انتساب کتاب «الإیضاح» به فضل بن شاذان با تکیه بر شواهد موجود، قابل دفاع است. جز این، با کمک این دو گزارش و شواهد نسخه ‌شناسانه، به احتمال زیاد کتاب «الإیضاح» در گذشته با نام «التنبیه من الحیرة و التیه» شناخته می‌شده و تغییر عنوان آن در طول زمان اتفاق افتاده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Attribution of 'Al-Iydaah' to Fazl ibn Shadhan and the re-evaluation of its title.

نویسندگان [English]

  • Morteza Arpanahii 1
  • Sayyed ali Abtahi 2
1 .Research scholar level 3 in the field of Hadith Sciences of the Ahl al-Bayt in Qom.
2 .Researcher Level 3 in Theology, Institute of the Teachings of Ahl al-Bayt, Qom
چکیده [English]

Examining the Attribution of al-Īḍāḥ to Faḍl b. Shādhān and Reconsidering the Original Title of the Book
The attribution of the work al-Īḍāḥ to Faḍl b. Shādhān al-Nīshābūrī  has long been a matter of debate in theological and historical studies. Some researchers, relying on codicological evidence and internal data from the book, have affirmed this attribution as authentic, while others have expressed doubts about its validity. This scholarly dispute is further illuminated by two important reports: one found in the recently published Mathālib al-Nawāṣib by Ibn Shahrāshūb . and the other in Tafḍīl al-Aʾimma by Ḥasan b. Sulaymān al-Ḥillī . These reports, despite certain ambiguities, provide strong grounds for defending the attribution of al-Īḍāḥ to Faḍl b. Shādhān. Moreover, based on these accounts and codicological evidence, it is highly probable that the work was originally known under the title al-Tanbīh min al-Ḥayra wa al-Tīh, with its present title al-Īḍāḥ emerging through the course of transmission and reception over time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fadl ibn Shazan
  • Al-Idah
  • Al-Tanbih
  • Mathalib al-Nawasib
  • Tafdil al-A'
  • immah

عنوان مقاله [العربیة]

نسبة «الإیضاح» إلى فضل بن شاذان وإعادة تقییم عنوانه.

چکیده [العربیة]

إنّ نِسبة کتاب «الإیضاح» إلى الفضل بن شاذان النیسابوری (ت. 260هـ) تُعَدّ من القضایا المثیرة للجدل فی الدراسات الکلامیة والتاریخیة. فقد ذهب بعض الباحثین ـ استناداً إلى الشواهد النسخیّة والبیانات الواردة فی الکتاب ـ إلى تصحیح هذه النسبة، فی حین شکّک آخرون فی صحّتها. وتأتی هذه الخلافات فی ضوء تقریرین مهمّین: الأوّل ما أورده ابن شهرآشوب (ت. 588هـ) فی کتابه المطبوع حدیثاً «مثالب النواصب»، والثانی ما نقله حسن بن سلیمان الحلّی (حیّ سنة 802هـ) فی کتابه «تفضیل الأئمّة»، حیث یدلاّن على أنّ نسبة کتاب «الإیضاح» إلى الفضل بن شاذان صحیحة، رغم بعض الإبهامات.


وتُظهر دراسة هذه النقول أنّ النسبة المذکورة، بالاعتماد على القرائن والشواهد المتاحة، تبقى مقبولة وقابلة للدفاع. إضافةً إلى ذلک، یُرجَّح بالاستناد إلى هذین التقریرین وإلى الشواهد النسخیّة أنّ کتاب «الإیضاح» کان یُعرف فی العصور السابقة بعنوان «التنبیه من الحیرة والتیه»، وأنّ تغیّر اسمه إلى «الإیضاح» قد وقع مع مرور الزمن.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • فضل بن شاذان
  • الإیضاح
  • التنبیه
  • مثالب النواصب
  • تفضیل الأئمة

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار